Pagpakisayud. Pagmatngon. Pagkamaayo.
SENATOR TG GUINGONA
Speech
Silliman University Visit
August 18,
2011
Kita nga mga Pilipino adunay nagkalainlain nga pulong
niana.
Ang akong amahan, ang kanhi Bise Presidente, nag-ingon sa
dihang batan-on pa siya nga kini gitawag ug:
"Na-want-tu-tri". "Nadenggoy". "Naisahan".
Sa Bisaya, gitawag nato kini nga "pagpanikas" o "Pagpanlimbong"
o dili ha kaha pagpanghukhuk.
Whatever name you call it, at the end of the day,
it is "cheating".
Kinsa man kaninyo diri ang nipalit ug usa ka butang gikan
sa usa ka tindahan ug inyong nadiskubrihan nga
ang inyo gipalit dili mao sa ang imong gihayran? Siguro, daan na, dili maayo nga kalidad o dili ba kaha mas baratuhon kaysa sa imong tuyo nga paliton?
Nakahinumdum pa ba mo sa inyong gibati? Nalimbong
ka. Nalain ka. Naglagot ka.
Normal lamang kini nga bation nato ngadto sa mga nanlimbong,
nanikas. Labi na gayud siguro kung kita na gayud
ang nahitabuan sa ingon.
Siguro, sa dibang nasulayan ka ug limbong, nawalaan ka ug
usa ka gatos ka pesos o dili ba kaha usa ka libo
ka pesos.
Karong adlawa, aduna ako'y mga kauban nga higala diri nga
buot mopakita kaninyo ug sugilanon sa mga susamang
hitabo. Pero sa ilang mga sugilanon, ang kantidad nga nahilambigit dili lamang usa ka gatos ka pesos, dili lamang usa ka libo ka pesos ug dili lamang usa ka gatos ka
libo ka pesos.
Ania ang ilang sugilanon.
Sa reyalidad, ang isyu dili mao ang cellphone.
Sa reyalidad, ang isyu mao ang usa ka butang nga nagkantidad
ug gatusan ka milyones kapesos. Ang isyu mao
ang gitawag nga mga - helicopters. Choppers, for short. Ug ang nipalit niini mao
ang gitawag nga "Philippine National Police".
Aduna, siyempre kini kalainan sa reyalidad.
Sa reyalidad, murag nahibaw-an sa nipalit nga dili kini mao
ang iyang gibayran - nga kini daan na bisan pa
man ug gibayan niya kini sa kantidad nga para brand new.
Ang akong amahan nag-ingon nga mao kini ang gitawag nila kaniadto
nga "ginigisa sa sariling mantika". o gitawag
kini nga "niloloko ang sarili".
Isip Chairman sa Senate Blue Ribbon Committee, ang akong ginakahadlukan
mao ang, "niloloko tayong lahat"( gilimbong kitang
tanan).
Sa hisgutanang gigisa ka sa imong kaugalingon mantika, ang
akong mga kahigalaan mobalik karon sa entablado
aron sa paghatag kaninyo ug lain nga sugilanon. Ang sugilanon murag bahin kini sa pagbuhat ug maayo. Pero kinahanglan bantayan ninyo. Basin diay bahin kini sa pagbuhat
ug maayo ug pagtabang pinaagi sa pagamit sa kuwarta
sa uban.
Come on, guys.
Sa unang tan-aw, murag walay sayop sa paghatag ug
mga hinabang o gasa sa ubang tawo.
Gawas kon, siyempre, ang kwarta nga gigamit dili imo.
Sa ila pang giingon, kon gusto ka nga motabang o mamahimong
mang-gihatagon, nan hala tabang o hatag gamit
ang kaugalingon nimong kwarta. Pero palihog lang ayaw gamita ang akong kaugalingong kwarta.
Mga higala, ang pareho nga sugilanon nahilambigit ug kwarta,
Dili sagad, iresponsable nga pagamit sa kwarta.
Dili lamang kinsa nga kwarta. Ang kwarta sa katawhan, kwarta sa mga mambubuhis, Akong kwarta. Ang kwarta sa inyong mga ginikanan.
Imong Kwarta.
Ug human ninyo natan-awang maong duha ka kataw-anan nga sugilanon,
sigurado ako nga inyo na karong nabati kon unsa
ang gibati sa malimbong. Nalimbong gumikan sa kwarta nga irno.
Ang problema sa uban natong mga Pilipino labi na gayud kadtong
anaa o nagahawid ug posisyon o gahum sa gobyerno
mao ang dili pagkadalo o pagkahakog. Ang problema mao ang sobra ka
pagkamang-gihatagon: ug sa paghimo niini, wala sila nigamit
sa ilang kaugalingong kwarta. Ang atong kwarta
ang ilang gipanghatag.
O dili ba kaha ang problema mao gayud nga naglibog ang mga
gamhanang tawo ug dili na nila mahuna-hunaan
ang kalainan sa ilang kwarta ug sa kwarta sa katawhan? O ila lang ba kahang
gipatuo ang ilang kaugalingon nga gumikan kay anaa sila sa
gahum nan ang kwarta sa katawhan mamahimo na
sab nga ilaha.
Sa bibliya, si Apostle Paul nipahimangno nga "ang paghigugama
sa kwarta mao ang sinugdanan sa tanang dautan".
Siguro sa uban nahitabo ang sukwahi. Para siguro kanila
ang maong panultihon nahimong: "Ang
dautan mao ang ugat o sinugdanan sa tanang kwarta".
Busa mao siguro kana ang problema: kon ang mga anaa sa gahum
mogamit sa ilang tuyo o tumong o mohatag ug kwarta
sa diin dili ilaha.
At this point, let me tell you a contrasting story.
Pipila na kabulan ang nilabay, naimbitahan ako sa usa ka international
organization para mosulti sa usa ka panagtigom
didto sa New York. Sa akong pagbisita, akong nahibaw-an nga aduna diay gamay kaayo nga siyudad didto. Gamay kaayo ug aduna lamang kini papulasyon nga 20,000.
Ila akong gisultihan nga gamay lamang kini nga siyudad apan
nakahatag na kini ug mga higante - higante nagpasabot
ug mga tawo nga nakahimo ug mga dagkong butang para sa ilang siyudad ug sa katawhan o katilingban.
Matud pa nila didto sa garnay'ng siyudad gipanganak ang usa
ka bangiitang lider ug negosyante sa diin mao
ang nakatabang ug dako sa pagpalambo niining gamay'ng siyudad. Iyang gihatag ang iyang tibuok kinabuhi sa pagbatag ug dungog sa siyudad ug paghimo niini nga usa ka maayo nga lugar nga pwedeng puy-an sa mga umaabot nga henerasyon
sa mga New Yorkers.
Gamit ang iyang kaugalingong kwarta - kwarta nga gikan sa
iyang mga hinaguan- mihimo siya ug usa ka maanindot
nga simbahan para sa iyang gamay'ng siyudad. Kato nga simbaban nagtindog pa gihapon karon sa iyang garnay'ng siyudad. Ug mao kini ang pangalan sa maong
simbahan: kini gitawag nga Silliman Memorial Church.
Ang panglan sa maong gamay'ng siyudad mao ang Cohoes,
New York.
And yes, tama kamo: ang panagalan sa maong tawo mao si Horace
Brinsmade Silliman. Yes, siya mao ang susamang
tawo nga mihatag sa iyang kaugalingong kwarta kantidad napulo ka libo nga dolyares aron sugdan ang usa ka institution of research and learning diri sa Dumaguete sa diin ahimo na karong usa ka unibersidad nga gipangalan
kaniya.
Giistoryahan ko kamo ug usa ka sugilanon nga inyo na daang
nasayran aron inyong makit-an ang kalainan. Si
Horace Brinsmade Silliman is THE difference, ang kalainan. Iyang gitudluan ang kalibutan sa kahulugan sa usa ka importante nga pulong - usa ka pulong nga nangahulugan sa
pagbatag sa iyang kaugalingong kwarta aron makaangkon
ang uban ug maayo ug malambuon nga kinabuhi.
Kini nga pulong mao ang "philanthropy".
Ug aduna pay dagban diri sa kalibutan nga susama sa naasoy'ng
tawo nga gikan sa Cohoes, New York: tinuod ug
matinud-anon nga philanthropist. Mga tawo nga mihatag sa ilang kaugalingong
kwarta aron makaangkon ang uban ug maayo ug malambuon
nga kinabuhi.
Ang kalainan, basi na sa gipakita kaganina sa duha ka sugilanon,
adunay mga tawo nga migasto para sa ilang kaugalingon
ug nanghatag ug kwarta gamit ang dili nila kaugalingong kwarta.
Kung si Horace Brinsmade Silliman gitawag nga usa ka "matuod
nga gentleman", unsa man ang atong itawag sa
mga kabaliktaran niya nga malipayong migamit sa dili nila kaugalingong kwarta?
Wala ako nasayud, pero adunay mga binuang nga nagkatag karon
sa Metro Manila nga kini kuno mao ang gitawag
nga "first gentlemen".
I personally believe there is such a thing as a Silliman
tradition.
Ania ang akong mga panghunahuna: kon ang inyong pinalanggang
unibersidad gisugdan pinaagi sa donasyon nga
gikan sa usa ka tawo nga nihatag sa iyang kaugalingong kwarta aron nga mamahimong mas malambuon ang kalibutan, nan kinabanglan inyong depensahan ug panalipdan ang tinuod ug matinud-anon nga konsepto sa Christian philanthropy.
Nan, kinahanglan nga usa kamo sa unang mopalanog sa inyong
mga tingog ug mohimo ug baruganan sa panahon
nga ang mga tawo nga anaa sa pangagamhanan mogarnit, mo-enjoy, ug mohatag sa kwarta nga dili ilaha - labi na gayud kon kana nga kwarta mao ang hinaguang kwarta
sa mila ordinaryong Pilipino.
Karong adlawa, ania kita dinhi gumikan kay naglagot kita sa
dautan nga gitawag ug "korapsiyon". Naglagot
ako sa presensiya niini tungod kay ako usa ka Pilipino. Samot na siguro kamo - Ang korapsiyon sa pangagamhanan dili lamang pagpanamastamas sa imong
pagkapilipino; ang korapsiyon nagpanamastamas sa pinaka memory
sa gentleman nga gikan sa Cohoes, New York sa
diip ang tinuod nga pagkaf\1llng-gihata\lon niini maoy sinugdanan sa inyong pinalanggang unibersidad.
Aduna ako'y teorya kon nganong murag sayon ra para kay Horace
Brinsmade Silliman ang pagpanghatag sa iyang
kaugalingong kwarta. Nagtuo aka nga nasayud siya nga human niining tanan, tigdumala lamang siya sa tanang kabtangan nga iyang gipangbarog. Busa gurnikan niini, kinahanglan iya kining i-ambit ug gamiton kini dili para sa
iyang kaugalingon kondili para sa kaayuhan sa
uban.
Kita, nga mga bisaya, adunay termino para niana. Sa atong
bokabularyo, si Horace Brinsmade Silliman mao
ang atong gitawag nga, "tigdumala". Aug mg!! Tagalog gitawag kini nga "katiwala". Sa pinulungang English mao ang "steward". He would, of course, be best described
by the Biblical phrase, "a good and faithful seryant".
Sa pagtubag sa isyu sa korapsiyon, ang pangagamhanan naghimo
ug mga balaud, sistema o pamaagi sa pagmonitor
sa pagamit sa pampublikong pondo, checks ug balances, ingon man ang sistema sa rewards ug punishments.
Pero kini tanan mapakyas lamang gawas lang kon ang tanang
anaa sa serbisyo publiko, anaa sa pangagamhanan,
masabtan nga sila "tigdumala" lamang sa kwarta sa katawhan. Dili sila ang tag-iya sa kwarta. Sila tigdumala larnang sa rnanggad
sa katawhan ug busa sila adunay tulubagon kaninyo
sa kun gi-unsa nila pagasto ug pagamit ang kwarta.
Ang solusyon sa korapsiyon, dili lamang anaa sa mga
kamot sa pangagamhanan.
Ang mga Sillimanians aduna usab kabahin nga dapat
pagahimuon.
Ibutang sa inyong mga hunahuna: Ang dili maayo nga pagamit
ug pag-abuso sa kwarta sa katawhan sayon ra kaayo
nga buhaton kon ang mga katawhan mismo wala naga-tan-aw ug wala nagpakahana kon giunsa pagamit ang ilang kwarta.
Buot ipasabot, ang inyong paghalewala, ang wala ninyo pagpakahana
usa ka fertilizer para sa korapsiyon sa pangagamhanan.
Busa tulo ka butang ang inyong gikinahanglang buhaton.
Una, kinahanglan masayud kamo sa mga panghitabo sa inyong
kumunidad, sa inyong nasud ug katilinghan.
Ikaduha, pagmatngon. Ipakita sa mga pampublikong opisyales
ug mga tawong anaa sa gahum nga nagtan-aw kamo
kanila, ug dili ninyo balewalaon ang korapsiyon ug pag-usik-usik sa kwarta sa katawhan. Ipabati kanila nga naglagot kamo sa korapsiyon gumikan kay kamo mga Pilipino ug Sillimanians sa susamang higayon.
Ikatulo, pagkamaayo. Himoang mas mahimo ka nga maayo sa inyong
gipiling kurso ug sa tanan ninyong ginabuhat.
When you excel, you inspire others to do the same. And you inspire public officials to do the same. Ang pagkamaayo ang kontra sa dili maayo. Ug ang korapsiyon usa ka pagpakita sa dili maayo nga binuhatan sa pangagamhanan. Ipakita
nga dili ninyo kini ginatugutan. When you do
so, you send strong signals to people in power that you will not countenance corruption.
Pagpakisayud. Pagmatngon. Pagkamaayo.
Pagpakisayud. Pagmatngon. Pagkamaayo.
Pagpakisayud. Pagmatngon. Pagkamaayo.
Ang Senate Blue Ribbon Committee nagaimbestiga sa mga tawong
wala migamit sa insakto ug nag-abuso sa inyong
mga kwarta. Pero wala kini nakadepende lamang kanamo. Aduna usab kamo'y kabahin niini.
Inyo kining kwarta busa ang pangagamhanan kinahanglan nga
gamiton lamang kini sa butang nga sa diin para
sa inyong kaayuhan, ug dili para sa anaa sa gahum. Kon kini imohang kwarta ug para sa imong kaayuhan, nan, bantayi kini. Be aware. Be vigilant. Be excellent.
In short, be everything that the tradition of Silliman
University stands for.
Daghang salamat ug maayong adlaw kaninyong tanan.